Menu Close

УМУМИЙ АНЕСТЕЗИЯ

Умумий анестезия – марказий асаб тизимининг қайтарилувчи тормозланиш ҳолати бўлиб, унга фармокология воситалари, жисмоний ёки руҳий омиллар таъсири орқали эришилади. У оғриқли таъсирлантирувчиларнинг бостирилишини, нейровегетатив блокада ва мушак релаксациясига эришилишини, сунъий ҳушдан кетказишни, бунда газ алмашинуви ва қон айланишини адекват даражада ушлаб турилишини, модда алмашуви жараёнларининг мувофиқлаштирилишини назарда тутади. Умумий оғриқ қолдириш турига вена ичига юбориладиган тотал ва ингаляциявий қилинадиган анестезия киритилади.

Вена ичига юбориладиган тотал анестезия (нейролептаналгезия)

Ушбу усулда етказилаётган оғриқли жарроҳликдан адекват ҳимоялашга наркоз учун наркотик моддани қўлланмасдан эришилади. Оғриқ туйғуснинг йўқотилишига чуқур аналгезия билан нейролепсияни ҳушдан кеткизмасдан оқилона уйғунликда қўллаш, кучли аналгетик фенталилни ва нейролептик дегидробензперидол (дроперидол)ни вена ичига юбориш орқали эришилади. Унинг ўзига хос хусусиятлари руҳий индифферентлик, ҳаракатдан тинчланиш ва нейровегетатив тормозланишда намоён бўлади. Нейролептаналгезиянинг талай услублари, шу жумладан ачитқи азот ингаляцияси билан уйғунлашган ҳолда турли жарроҳлик амалиётларида стоматологик беморларга нисбатан стационар шароитларда қўлланади.

Атаралгезия

Атаралгезия – нейролептаналгезиянинг бир кўриниши бўлиб, унинг асосини атараксия ва ифодаланган аналгезия ҳолатига кичик транквилизаторлар (атарактиклар) ёрдамида эришилиши ташкил этади. Атаралгезия учун кўпроқ седуксен ва фентанил қўлланади. Атарлгезияни бажаришнинг кўплаб усуллари, шу жумладан спонтан нафас олиш орқали маҳаллий анестезияни қўшиб қўллаш усули мавжуд. Сўнгги тилга олинган усул стоматологик беморларга нисбатан стационар ва поликлиника шароитларида кенг қўлланади.

Марказий аналгезия

Марказий аналгезияда операция жароҳатидан ҳимоялашга наркотик аналгетикларни (морфин, фентанил, промедол) катта дозада қўллаш орқали эришилади. Ушбу дорилар оғриқли импульсларни ўтказувчи ва оғриққа нисбатан жавоб таъсири кўрсатувчи тузилмаларнинг фаолиятини муҳосара қилади. Ҳушдан кеткизмасдан оғриқни ҳис этиш туйғуси йўқотилади, оғриққа нисбатан соматик ва вегетатив реакциялар бостирилади. Ушбу услуб қатъий кўрсатмалар асосида, узайтирилган СУВ(упка сунъий вентилясияси) дан фойланилган ҳолда қўлланади.

Ингаляцион анестиезия

Ингаляцион анестезия – вақтинчалик ҳушдан кетказиш ва бир қатор рефлексларни йўқотган ҳолда оғриқ туйғусини бостиришдан иборат. Наркотик модда (ачитқи азот, фторотан) асаб тизимининг барча бўлмаларига ва марказларига таъсир кўрсатади. Чўзинчоқ миянинг ҳаётий муҳим марказлари охирги навбатда бостирилади. Бунда моноанестезия – фақат наркотик модданинг қўлланиши ва қурама анестезия – наркотик модда вегетатив ёки руҳий эмоционал соҳаларни қамраб олувчи бошқа фармокологик моддалар билан биргаликда қўлланиши ажратиб кўрсатилади.

Аудиоанестезия ва гипноз

Аудиоанальгезия – товушдан фойдаланиладиган анестезия бўлиб, бош мия қобиғининг товуш анализатори ҳудудида таъсирланиш ўчоғини вужудга келтиришга асосланади ва у миянинг бошқа бўлимларида ҳам ёйилма тормозланишни вужудга келтиради. Бунга эшитиш анализаторига муайян частота диапазонидаги товуш сигналини юбориш орқали эришилади.

Гипноздан психотерапик таъсир кўрсатиш шакли сифатида оғриқли синдром – юз ва чакка соҳасида (прозопалгия) чекланган ҳар турли оғриқларни даволашда, камроқ ҳолатларда – тишни суғуриб ташлашда қўлланади.

Умумий анестезиянинг стоматологик поликлиника шароитидаги тезкор жарроҳлик аралашуви чоғидаги хусусиятлари

Амбулатория шароитидаги умумий анестезия анестезиологиянинг энг мураккаб бўлимларидан бири ҳисобланади, бу эса қуйидаги сабаблар билан изоҳланади:

  1. Умумий анестезия таваккалчилиги кўпинча жарроҳлик таваккалчилигидан ҳам юқори бўлади. Бу эса, асоратли кечган ҳолатларда, бемор билан шифокор ўртасида ахлоқий-этик муаммоларни келтириб чиқариши мумкин.
  2. Стоматологик беморларда умумий анестезиянинг қийинчиликлари жарроҳлик амалиёти юқори нафас йўллари ҳудудида жойлашган оғиз бўшлиғига дохиллик сабабли, янада чуқурлашади. Сўлак, қон, тиш парчаларининг аспирацияланиш хавфи вужудга келади.
  3. Бемор аъзолари ва тизимларининг ҳолатини назорат қилиш имконияти мавжуд эмас. Анестезиолог фақат томир уришининг тезлигини аниқлаши, АБ ни ўлчаши, юрак ва ўпканинг аускультациясини ўтказиши, оддий нафас машқларини бажариши мумкин. Бироқ бу маълумотлар асосида беморнинг юрак-қон томир ва нафас тизимлари ҳолати ва уларнинг компенсаторлик имкониятлари тўғрисида тўлиқ тасаввур ҳосил қилиш қийин. Поликлиника шароитида синчиклаб тўпланган анамнез муҳим аҳамият касб этади. Ўтказилган ва ёндош кечаётган касалликлар, қабул қилинган дори препаратларининг хусусияти ва давомийлиги, накотикларга ва алкоголга майли аниқланади.

Стамотологик поликлиникада умумий анестезия бўйича кўрсатмалар

  1. Маҳаллий анестетикларга аллергик таъсирланиш мавжудлиги
  2. Маҳаллий анестезиянинг самарасизлиги ёки уни ўтказишнинг имконияти йўқлиги (яллиғланиш ёки тўқималарнинг чандиқли ўзгариши).
  3. Бемор руҳиятининг беқарорлиги ёки ноқислиги (тиббий аралашувдан қаттиқ қўрқиш, стоматологик ўриндиқдан, асбоблардан чўчиш, даволаш муассасасидаги шароитга салбий муносабат).
  4. Болалардаги жарроҳлик амалиёти.

Стационар шароитида умумий анестезия бўйича кўрсатмалар

Стационар шароитида умумий анестезия яллиғланиш жараёни, шишлари, жароҳатлари мавжуд беморларни даволашда, шунингдек кўпинча қайта тиклаш операцияларини ўтказишда қўлланади. Булар одатда, узоқ муддатли ва жароҳат билан боғлиқ операциялар бўлгани учун кўпинча ўпкани эндотареал ингаляция қилинадиган анестезия қўлланади. Уни қўллашдан олдин операциядан аввалги тайёргарлик билан беморнинг аъзолари ва тизимлари синчиклаб кўрикдан ўтказилиши зарур.

ЮЖС (юз-жаг сохаси) да йирингли яллиғланиш жараёни кечаётган беморлар учун адекват анестезиологик таъминотни танлаш ва ўтказиш катта қийинчиликларни келтириб чиқаради. Оғриқни қолдирувчини танлаш яллиғланиш жараёнининг оғирлик даражасига боғлиқ.

Поликлиника шароитида болаларда умумий анестезияни ўтказишнинг ўзига хослиги

Умумий анестезия катта ёшли гуруҳга мансуб болаларда стоматологик ўриндиқда “ўтирган” шароитда, эмизикли ёшдаги ва кичик ёшли болаларда “ётқизилган” тарзда ўтказилади. Қоннинг қуйи аъзоларда тўпланишини камайтириш учун уни боланинг оёқларни горизонал ҳолатга келтириб ўтқазиб, наркозли ёки ярим наркозли стоматологик ўриндиқда амалга ошириш даркор. Бошнинг ўриндиқда тўғри жойлаштирилиши юқори нафас йўлларининг яхши ўтказувчанлигини, оғиз очиқ турган ва бурунга наркоз ниқоби тутилган ҳолатда герметиклигини таъминлайди.

Поликлиника шароитида 3 ёшгача бўлган болалар билан ўтказиладиган стоматологик аралашув чоғида умумий анестезия қўлланиши тавсия этилмайди.

Поликлиникада болалар тишларини даволаш ва суғуриш чоғида, агар бундай аралашувни маҳаллий анестезия ёрдамида амалга ошириш имконияти мавжуд бўлса, умумий анастезияни қўллашга рухсат берилмайди. Поликлиника шароитларида шошилинч аралашувлар чоғида умумий анестезия кўрсатмаларини кенгайтириш мақсадга мувофиқ эмас (касалхонага ётқизиб даволаш тавсия этилади)

Поликлиника шароитида болага умумий анестезия остида аралашувни бажариш учун албатта қўшимча кўрик-текширувини ўтказиш зарур, бунда қон ва пешобнинг умумий таҳлили, педиатр кўриги ўтказилади. Педиатр болага “тишларини наркоз остида даволаш учун қарши кўрсатмалар йўқ” (сўзма-сўз) деб ёзилган маълумотнома бериши шарт. Шу маълумотноманинг ўзида барча аввалги ўтказилган касалликлар ва боланинг ҳозирги ҳолати кўрсатилади.

Касаллик варақасида албатта ота-оналарининг имзолари остида наркоз остида аралашув ўтказилишига рухсат берувчи тилхати бўлиши шарт.

Умумий анестезия асоратлари

Умумий анестезияда энг хатарли асорат юрканинг тўхтаб қолиши ҳисобланади. Юракнинг тўхтаб қолиши сабаблари хилма-хил. Бу нарса паталогик вагал рефлекслар билан ҳам, миокарднинг органик шикастланиши билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин. Юрак тўхтаб қолганда биринчи ёрдам реанимация тадбирларини ўтказишдан ибьорат бўлиши зарур.

Яна бир оғир асорат асфикация ҳисобланади. Бу ҳолат ларингоспазм, қоннинг, йирингнинг, ўзга жисмларнинг аспирацияси натижасида вужудга келиши мумкин.

Асфикацияни даволаш: трахеобронхиал шажарани қувватлантириш, оғиздан бурунга нафас юбориш, трахеостомия, аппарат ёрдамида ўпкада сунъий ҳаво алмаштириш.

Умумий анестезия асоратлари қаторига наркотик моддани ортиқ миқдорда қўлланилишини ҳам киритиш мумкин. Бу ҳолат барча рефлексларнинг ва ҳаётий муҳим аъзоларнинг машаққатланиши билан ифодаланади.

Махаллий АНЕСТЕТИКлар.

Махаллий анестетикларга маълум миқдорда нерв утказувчанлигини қамаллайдиган дори воситалари киради. Бу дори воситалари асаб толасининг хар қандай қисмига ва хар қандай нерв толасига таъсир қила оладилар. Махаллий анестетиклар асаб устинларига таъсир килиб улар бошқарадиган сохаларда мотор  ва сенсор фалажликга олиб келади; кўп моддалар нерв утказувчанлигини қамалига олиб келади, лекин шу билан бирга нерв ҳужараларида қайтмас шикастланишларини чақиради.  Махаллий анестетиклар нерв толаларининг фақатгина функционал фаоллигини маълум вақтгагина қамал қилади, маълум вақтдан сўнг нерв фаолияти қайта тикланади.

 Махаллий анестетикларга талаблар:

  1. Таъсирининг қайтар булиши.
  2. Тизимли токсиклиги йук булиши.
  3. Ахамиятсиз даражада токсик таъсири булиши мумкинлиги.
  4. Таъсирининг тез бошланиши ( 2 минутдан 10 минутгача).
  5. Таъсирининг давомли булиши.
  6. Тегишли хавфсиз дозаларда ва миқдорларда керакли самарасининг юзага чиқиши.
  7. Кенг куламда фойдалана олиг кераклиги.
  8. Салбий ёки парадоксал реакциясининг йўқ бўлиши кераклиги.
  9. Турғун стериллигини сақланиши.
  10. Қандай омил таъсир қилиши ва сақланиш муддатига қарамасдан турғинлигини сақланиши кераклиги.

Махаллий анестетиклар таъсир механизми.

Анестетик эритма инъекция қилиш орқали асаб толасига максимал яқинлашади. МА хосил қилинган деподан барча томонга қараб тапқала бошлайди. Махаллий анестетикнинг турли анатомик тусиқларнинг йингиб утиши анестетикнинг эритма ва туқималарда ионланиш жараёни билан боғлиқ булади. Анестетик эритмаларда ионланган ва ионланмаган холатда булиши мумкин. Ионланмаган шакли анестетикнинг нерв қобиғидан осонроқ утади ва  ионланган қисми эса рецепторлар билан боғланади.

Бу узаро таъсирлар эритма pН (махаллий анестетик кучсиз ишқор булиб ҳисобданади pH 7,5-8,9) ва инъекция қилинган жой pН билан белгиланади.

Махаллий анестетикнинг таъсир механизми нерв утказувчанлигини нерв харакат таъсир потенциали генерациясига таъсири билан ифодаланади. Таъсирининг бошланиши натрий каналларининг қамали билан юзага келади натижада мембрана деполяризацияси юзага келмайди ва аксон буйлаб  нерв импульси утмайди ( 16- расм).

Нерв хужайраси харакат потенциалига таъсир қилиб махаллий анестетик тинчлик потенциали узагаришига кучли таъсир қилмайди.

16 расм. Махаллий анестетикларнинг нерв хужайрасининг мембранаси билан узаро таъсири.

Анестезия нерв мембранасида минимал қамолловчи миқдори пайдо булиши билан бошаланади. Оғриқсизлантириш самараси махаллий анестетикнинг нафақат миқдорига балки етиб борган нерв мембранасининг дори эритмаси билан “ хулланаган” сохани катталигига хам боғлмқ булади. Тулиқ қамал ривожланади қачонки анестетик эритма 3 ва ундан ортиқ раньве буғимларини қамраб олса (17 расм).

Махаллий анестетик воситаларининг таъсири турли нерв толаларига бир хил эмас. Майда нерв толалари йирик нерв толаларига қараганда анестетик таъсирига сезувчанроқ бўладилар. Миелинсиз толалар миелинли толаларга қараганда осонроқ қамалланади.

17 расм. Миелинли нерв толалари Раньве буғимлари билан ва анестетик эритмасининг тарқалиши.

 

 

Махаллий анестетикларнинг таснифи.

Махаллий анестетиклар синтетик аромат ёки гетероциклик бирикмалар булиб, уларнини икки асосий гурухларга ажаратиш мумкин: эфирли (мураккаб эфирлар ёки эстерлар) ва  амидли ( 1 жадвал).

1-жадвал

 Махаллий анестетикларнинг кимёвий таснифи

Мураккаб эфирлар Амидлар
Дикаин (тетракаин)

Анестезин

Новакаин (прокаин)

 

лидокаин

тримекаи

мепивакаин

прилокаин

артикаин

Бупивикаин

Этидокаин

Пиромекаин

Бензофурокаин

          Мураккаб эфирлар давомли таъсирига эга булмай, аллергик, кам захарли, мустахкам булмаган молекуляр боғлардан иборат булади.

          Амидлар узоқ вақтли таъсирга эга булиб захарли кам аллергик булиб мустахкам молекуляр боғлардан ташкил топади.

Махаллий анестетикларнинг туртта авлоди мавжуд:

  1. Кокаин.Ҳозирги кунда стамотологияда фойданалинмайди.
  2. Новокаин (прокаин).

III. Лидокаин.

  1. Охирги авлод махаллий анестетиклари (мепивакаин, артикаин,

прилокаин ва бошқалар).

Махаллий анестетикларнинг метоболизми

 Махаллий анестетиклар одатда фақат киртилган жойигагина таъсир қилади. Лекин маълум шароитларда анестетикнинг маълум бир қисми циркуляция тизимига тушиб умумий самара бериши мумкин. Анестетикнинг абсорбциясининг тезлиги дори воситасининг фармакокинитекаси, инъекция қилинган жойнинг қон томир билан таъминланганига ва киритиладиган эритманинг миқдори, киритиш тезлигига боғлиқ булади.қон томир узанидан анестетик барча туқималарга тарқалади. Анестетикнинг купгина қисми пассив диффузия йули орқали плацентар тусиқни енгиб утади. Лекин махаллий анастетикнинг йўлдош орқали ўтиши она қони зардоби оқсиллари билан боғланиш даражасига боғлиқ бўлади.

Махаллий анестетикларнинг метоболизми улар кимёвий тузилишига боғлиқ:

  • Эфирли анестетиклар қон плазмаси ферментлари билан метоболизга учрайди ( носпецефик эстеразалар билан).
  • Амидли анестетиклар асосан жигарда гидролиз йули билан метаболизмга учрайди.

Эфирли ва амидли анестетиклар сийдикда узгармаган холда ажарлиши 10%  дан ошмайди.

Махаллий анестетикларнинг захарлилиги

Махаллий захарлилиги
Препаратнинг цитотоксиклиги унинг концентрацияси купайганда ошади.

МАга ёрдамчи моддалар: этанол, натрий сульфит ва бошкалар,хамда гипо- ёки гипертоник эритмалар кушилишига боглик. Махаллий захарлиликни клиник белгилари :инъекция пайтида ёки ундан кейинги огрик,шиш,инфилътрат ва яраланиш,огизни очишни кийинлашуви.

Умумий захарлилиги

МА инъекция жойидан конга сурилади ва кузгалган хамма тукималага таъсир курсатади. Бу МНСдаги МАга алохида сезувчан нейронларга тегишли. Биринчи фазаси кузгалиш  вахима,зурикиш,тиришиш,енгил эйфория,холсизлик,тремор,утибкетувчи калтираш билан ифодаланади. МАнинг давомий кондаги  концентрациясини ошиши иккинчи фазани ривожлантиради-яккол тормозланиш,яъни нафас ва вазомотор марказлар таъсирланиши чукурлашади.МАнинг токсик дозаларида бевосита томир кенгайтирувчи таъсирида томирлар тонуси пасаяди ва чукур гипотензия-коллапс ривожланади.МАнинг дозаси ошиб кетиши юракка манфий инотроп таъсир этади ва унинг тухташига олиб келади.МАнинг токсиклик даражасини билиш учун уларнинг кулланиладиган концентрация ва дозаси курсатилган(2 табл)

МАнинг характеристикаси

Дикаин (тетракаин, рексокаин) — МА эфир катори, шиллик кават оркали яхши сурилади, факат аппликацион анестезияда 0,25-3,5% концентрацияда кулланилади. Унинг асосида

Перилен Ультра, ПерилСпрей, Анестопульп номи билан чикарилади. Махаллий куллаш учун максимал дозаси 0,09 гр. (3%―3 мл).

Дикаинни мишъякли паста таркибига киритиш мумкин эмас,купинча у мишъяк ангидридни инактиватция килади,томирларни кенгайтириб мишъякли периодонтитни келтириб чикаради.

Дикаинга карши курсатма: индивидуал кутара олмаслик, сульфаниламидлар билан куллаш.

Анестезин (бензокаин, этоформ, норкаин, парестезин). Сувда эримайди,ёмон сурилади,узок тасир килувчи ва факат  аппликацион анестезиядакукун куринишида ишлатилади,ёг ёки глицеринда 5-20% эритмаси , 5-10% маз, паста ёки гел (Бензокаингель). Тишни каттик тукимасини огриксизлантириш учун кукун ёки 50-70% анестезин пастаси ишлатилади.

Параметр Новакаин   Лидокаин  Мепива  Приви Арти          Бупива       Этидокаин

каин      каин    каин            каин

pKa (константа диссоциацияси) 8,9                   7,9                7,7          7,8       7,8              8,1                   7,9
Таркалиш коэффиценти 3                     110                42           55         40              560                1853
 Плазма оксили билан богланиш % 5                      65                78           55         95              95                      94
Нисбийлик кучи таъсири 1                      4                   4              4            5               16                    16
Токсиклиги 1                      2                  2               1,8         1,5            8                        8
Таъсир кучини токсиклигига муносабати  

1                      2                  2              2,2         3,3            2                        2

КВсиз  анестезия давомийлиги, мин. 15-30            30-60          45-90      30-90       60           180                   120
КВ билан анестезиянинг максимал давомийлиги 60                   130             360          360       240         600                   360
Куллаш мумкин булган максимал бир марталик доза 0,5-1000мл; 0,5%-50мл; 2%-16мл; 6-8мг/кг;  7мг/кг;  2,5мг/кг;  90мг/кг

2%-90мл   2%-30мл    3%-5мл   4%-10мл   4%-12мл  0,5%-10мл  5%-1мл

Махаллий куллаш учун имксимал дозаси 5 гр (20% ― 25 мл). Анестезин индивидуал юкори сезгирликда ишлатилмайди,сульфаниламидлар билан даволанишда хам.

Новокаин (прокаин, аминокаин, панкаин, синтокаин) — Эфир катори анестетиги. инфильтрацион (0,25% —  500 млгача,0,5% —150 млгача, 1% — 25млгача операцяни бирринчи соатларида) ва утказувчи (1-2%) анестезияда. Девитал паста Пульперил таркибида чикади.Новокаин уткир яллигланиш зонасида (рН 5,0-6,0) тасир килмайди,кислотали мухитда  ионланган шаклга утмайди.Бу препарат кучли  аллергик булиб , анафилактик шок чакиради.Шунинг учун ёш болаларда кулланилмайди.Эфирга ухшаган препарат,конда

метаболизацияланади,жигар ва буйрак касалликларида кулланилмайди.

Пиромекаин (бумекаин) —урин босувчи  амид анестетиклар гурухига киради, аппликацион анестезияда  5% пиромекаин мази, 0,5%, 1–2% эритмаси кулланилади. Шиллик каватга  4 ммгача кирганда , анестезия  2 минутдан кейин бошланади, 15–30 минут давом этади. Ёш болаларда сут тишларини олишда,кариоз бушликларини очишда,пулъпани ампутация килишда кенг кулланилади.

Лидокаин (ксикаин, ксилокаин, лигнокаин, октокаин, ксилезин) —

амидли ксилидин хосиласи,1–3% концентрацияли эритмаси анастезияни хамма турларида ишлатилади.Бошқа амидлардан фарқи юқори ёгда эрувчанлиги,енгил сурилади ва аппликацион анестезияда  концентрацияси 10% лиси кўп ишлатилади.

Препаратни тинчлантирувчи таъсири ҳам бор, 10% эритмаси мушак орасига юборилганда антиарит эффект беради. Қарши кўрсатма:оғир миастенияда,жигар ва буйрак касалликларида.

Тримекаин (мезокаин, месдикаин) —Яллиғланиш ўчоғида эффектив,айниқса келоид чандиқ ва грануляцион тўқимада.Ишлатилиши: аппликацион (5%), инфильтрацион (0,25 —800 млгача,0,5% —400 млгача) ва ўтказувчида (1% —100 млгача, 2% —20 млгача)

анестезияда, электрофорез учун (10%).Тримекаин кам аллергик реакция чақиради. Пенициллин қатори антибиотиклар билан комбинацияда қўллаш кам эффектив. Тримекаин  синусли брадикардия ишлатилмайди ( 60 тадан кам),юракнинг тўлиқ кўндаланг блокадасида, жигар ва буйрак касалликларида.Максимал дозаси: 2г препарат, 2%-20 мл. болалар учун: 2-5 ёш 2%–

4 мл; 6-12 ёш 2%–5-10 млли эритмаси.

Мепивакаин (карбокаин, мепикатон) — амидли ксилидин хосиласи,томир торайтирувчи хусусияти билан бошқалардан фарқ қилади, 3% эритмасини  вазоконстрикторсиз ишлатиш мумкин. Мепивакаин  бисульфит натрияга юқори тасирчан беморларга тавсия қилинади,

Прилокаин (цитанест, ксилонест) — амидли  толуидин хосиласи.Кам захарли, 4% прилокаин эритмасини  вазоконстрикторсиз ишлатиш юқори эффектив.

 Артикаин ― амид қатори анестетиги,яхши эрувчи ватўқима мембранасидан осон ўтади, нерв толаси рецепторида жуда тез юқори концентрация ҳосил қилади.плазма оқсиллари билан боғланиши юқори (табл. 2).

Артикаин бошқалардан фарқи плацентарва гематоэнцефалит барьердан ўтмайди.Ножўя таъсири кам,шунинг учун болаларда,хомиладорларда ва эмизувчиларда ишлатилади. Қарши кўрсатма:Глаукомада , пароксизмал тахикардияда.

Бупивакаин (маркаин, дуракаин, наркаин, анекаин) — мепивакаинни бутили аналоги,энг кучли ваузоқ тасир қилувчи анестетик. Қарши кўрсатма индивидуал кўтара олмаслик.

Этидокаин (дуранест) — структураси  лидокаинга яқин,лекин давомийлиги 4марта юқори.

Токсик дозасида юрак аритмияси чақириши мумкин. Асосий белгиси опера-

Циядан кейин узоқ оғриқсизлантиради.Қарши кўрсатма:ҳомиладорларда,эмизувчиларда,ҳамда уни

Амфотерицинлар билан комбинацияси , сульфадиазин натрий, оғир метал тузлари, танин.

 Бензофурокаин махаллий  анестетик  марказий оғриқсизлантирувчи компоненти билан. Стоматологияда  1% концентрациялиси ишлатилади.Бензофурокаин эритмалари ишқорий реакцияли препаратлар билан қўшилмайди. Қарши кўрсатма: жигар ва буйрак касалликларида,бош мияда қон айланиш бузилишларида, атриовентрикуляр блокадада. Максимал доза 1% — 100 мл эритмаси.

анестезия активлиги,тасир қилиш давомийлиги, токсиклиги  ва максимал дозалари хар ҳил  анестетикларники кўрсатилган  2 таблицада,

– pKa (константа диссоциация) – бу рН ни ошиши,МАни ионизациялашган ва ионизациялашмаган формасини хар хил миқдорда. Паст pKa тезроқ тасирини бошланишини кўрсатади.

__Плазма оқсиллари билан боғланиши. Мани оқсиллар билан юқори даражада боғланиши уни юқори эффективлигини оширади ва захарлилигини камайтиради.

– Таъсир қилиш кучи (эффективлиги) – новокаинни минимал дозаси билан препаратни минимал дозаси бир хиллиги.

– Захарлилиги –новокаинни минимал летал дозаси билан препаратни минимал леталь дозаси бир хиллиги.

Ҳозирги кунда анастетикларни кўп миқдордаги препаратлари махаллий инъекцион анастезияда ишлатилмоқда (табл. 3).

                                             Вазоканстрикторлар

Стоматологияда купгина  МА  вазоконструкторлар (ВК) билан инъекция учун кулланилади.ВК сифатида куидаги грух препаратлари кулланилади:

-Тугридан-тугри таъсир килувчи синтетик аминлар(катехоламинлар): адреналин,норадреналин, левонордефрин и мезатон (фенилэфрин);

-Гипофиз орка булагидан ажралувчи гармонлар: вазопрессин ва унинг синтетик уринбосари фелипрессин.

ВК организмдаги  а- ва в –адренорецептор тутувчи барча тукималарга таъсир килади. А –  рецепторларни фаоллашуви томирлар силлик мушакларини кискаришига олиб келади.В1 – рецепторларни фаоллашуви юрак кискариш сони ва кучини ошириш билан кон босимини оширади.В2 рецепторларни фаоллашуви эса бронхларни кенгайтиради,юрак,упка ,жигар ,бош мия, МНС,скелет мускуллари томирларини кенгайтиради.

3 жадвал

Замонавий махаллий  инъекцион анестетик препаратлар

Анестетик

 

Препаратларнинг номланиши, анестетик концентрацияси Вазоконстриктор, эритиш
Новокаин Новокаин, 0.5%, 2% Йук
Септакаин 2% Йук
Махсус септокаин 2% Адреналин 1:200000
Лидокаин Лидокаин 2% Йук
Ксилестезин, 2% Адреналин 1:80000
Ксилодонт, 2% Йук ёки адреналин 1:10,000, 1:50,000; 1:80000

 

  Ксилокаин 1% 2% None
Ксилонор, 2% Йук еки адреналин 1:10000; 1:50000;1:100000
Ксилонор, 3% Aдреналин 1:100000
Махсус ксилонор 2% Норадреналин, 1:50000
Ксилоролан, 2% Адреналин еки норадреналин, 1:100000
Лигноспан, 2% Йук еки адреналин, 1:100000
Махсус лигноспан 2% Адреналин 1:80000
Октокаин, 2% адреналин1:50000;
1:100000
Приссикаин A 3% Адреналин1:100000
Приссикаин H 3% Йук
Тримикаин Мезокаин, 1%, 2% Йук
Мепивакаин Изокаин, 2% Леванордерфин, 1:20000
Изокаин, 3%      Йук
Мепивостезин 3% Йук
Мепидонт, 2%, 3% Aреналин 1:100000
Мепидонт, 3% Йук
Скандикаин, 3% Йук
Скандикаин, 2%    Адреналин еки норадреналин, 1:100000
Скандонест, 2% Йук еки норадреналин, 1:80000, 1:100000
Скандонест, 3% Йук еки норадреналин, 1:20000
Махсус скандонест 2% Адреналин 1:100000
Прилокаин Тситанест 4% Йук
Тситанест форте, 4% Aдреналин 1:100000
Артикаин Ультракаин A 1-2% Aдреналин 1:200000
Улькаин ДС , 4% Aреналин 1:200000
Улькаин ДС форте, 4% Aдреналин 1:100000
Септанест N, 4% Aдреналин 1:200000
СептанестSP,4% Aдреналин 1:100000
Брилокаин 4% Aдреналин 1:100000
Убистезин4% Aдреналин 1:200000
Убистезин форте 4% Aдреналин 1:100000
АлфакаинSP,4% Aдреналин 1:100000
Bupivacaine Маркаин 0.5% Йук еки адреналин, 1:200000
Etidocaine Дуранест 5% Aдреналин 1:100000
benzofurokain Бензофурокаин1% Йук

ВК анестетиклар таъсир давомийлигини оширади(пролангирланган),аммо кайсики унинг физико – кимевий таркибига боглик булган анестетик фаоллигини намоен килмайди.

Адреналин  (эпинефрин, супранефрин, супраренин, супрарена-лин) – буйрак усти бези магиз кавати гармони. Адреналина гидрохлорид  ва  адреналина гидротартрат  куринишида чикарилади. Организмга киритилгач  а- ва в- адренорецепторларни кузгатиб,кон босимини оширади ва юрак фаолиятида иштирок этади.Шунингдек, кон босимини ошиши адашган нерв марказини кузгатиб,юракка тормозловчи таъсир курсатади.Адреналиннинг икки томонлама таъсири натижасида юракда аритмия келиб чикиши мумкин.Адреналин ГЭБ дан утмайди, шунинг учун махаллий анестетик билан бирга куллаганимизда МНС холатига таъсир курсатмайди. Адреналин  плацентар тусикдан утади ва сут билан ажралади.Бундан ташкари, адреналин конда канд микдорини оширади.

Норадреналин (норэпинефрин) —  Вегетатив нерв системаси симпатик кисми ва буйрак усти бези медиатори. Норадреналин а- ва в1- рецепторларга таъсир килади,шунинг учун адреналинга нисбатан аритмик ,бронхолитик ва гипергликемик таъсири кучсизрок намоен булади. Норадреналинни сезиларли томир торайтирувчи таъсири бор,шунинг учун кучли махаллий ишемия ва хатто тукима некрозга учраши мумкин(анестетик юборилган сохада). Норадреналин плацентар тусикдан утади ва сут билан ажралади лекин ГЭБ дан утмайди.

Мезатон — синтетик адреномиметик препарат,а-адренорецепторларни кузгатади, юрак в- рецепторларига кам таъсир килади.Адреналин ва норадреналинга караганда кон босимини тез кутармайди ,аммо таъсири давомлирок булади.

Левонордерфин (левартеринол) — синтетик адреномиметик препарат,

А- адренорецепторларга таъсир килади.

Вазопрессин —  гипофиз орка булаги (нейрогипофиз) дан ажралувчи гармон.Антидиуретик таъсир намоен килади, силлик мушаклар тонусини оширади, томирларни кискартиради,ичаклар перисталтикасини кучайтиради,ут пуфаги ва сийдик копини кискартиради.

Фелипрессин —вазопрессинни синтетик аналоги.Кам дозада дастлаб венулаларга, аммо катта дозаларда бутун кон айланиш тизимига таъсир килади. Фелипрессин  миокардга кучсиз таъсир килганлиги  ва адренергик таъсир йуклиги учун уни аритмия ва бошкарилмайдиган гипертиреозда куллаш мумкин. Бу препарат системли ножуя таъсирлар курсатмайди.Антидиуретик ва тугиш жараенини стимулловчи таъсир намоен килади ва хомиладорликда кулланилмайди.Катта дозада куллаганда юзда рангпарлик чакиради ва бу тери ости кон томирлари  кискариши еки каранар кон айланиш бузилиши билан тушинтирилади. Фелипрессин артериолаларни кискартирмайди ,шунинг учун гемостатик таъсир килмайди.У а- ва в- адренорецепторларга таъсир килмайди ,шунинг учун юракка тугридан-тугри таъсири йук ва юрак  кон – томир касалликларида куллаш хавфсиз хисобланади.

Комбинирланган МА ва ВК лар куйидаги хусусиятларга эга :

  1. Махаллий анестезия давомийлигини оширади
  2. Анестезия самарасини оширади
  3. Токсик таъсирни камайтиради ( махаллий инъекцияда МА ушлаб колиб , ВК нинг кон окимига тушишига тускинлик килади ).

Стоматологияда тишларни огриксизлантиришда куйдаги ВК концентрацияларидан фойдаланилади:

-адреналин-0.1% 10мл; 1:1000-1:250000

-норадреналин-1:10000-1:50000

Соглом одам учун адреналиннинг суткалик дозаси 0,2мг ва норадреналинники эса 0,4 мг хисобланади.

Вазоконструкторларни куллашга карши курсатмалар:

1.Юрак-кон томир касалликлари огир формалари билан касалланган беморлар ( юрак ишемик касаллиги, миокард инфаркти 6 ойгача буган муддат билан, тахикардия, АГ ).

2.Эндокрин касалликлар билан огриётганлар ( тиреотоксикоз, КД ва х.к.).

3.Нафас аъзолари касалликлари билан хасталанганлар ( сурункали бронхит, упка эмфиземаси, бронхиал астма ).

4.Трициклик антидепрессантларни доимий истемол килувчилар ( имизин, амитриптилин, дамилен малеинат, азафен, фторацизин ), МАО ингибиторлари ( ниаламид ), паркинсонизимга карши воситалар, метилдофа, симптомалитиклар ( гуанитидин ), B блокаторлар, кайсики брадикардия ва кон босимини тушишига олиб келувчи.

5.Глаукома билан касалланганлар, кайсики раувольфия препаратларини истемол килувчилар                 (резерпин, раунатин ).

Махаллий анестетик препарат эритмасининг таркиби

Ампула ёки карпула формаларида чикувчи махаллий анестетик препаратлар уз ичига мураккаб буфер эритмаларни олиб, таркибида анестетикдан ташкари куйдаги моддаларни тутади:

1.Тулдирувчи – осмотик босимни саклаш учун натрий хлорид кушилган апироген дистилланган сув.

2.Консервант – купинча бактериостатик, замбуругга карши ва антиоксидант таъсирларга эга булган парабенлардан фойдаланилади ( метил-, этил- ва бутил- формалари ).

3.Антиоксидант – ВК оксидланишини олдини олиш учун натрий биосульфит эритмаси. Бронхиал астмаси ва сульфитга сезувчанлиги бор беморларда куйдаги таркиб кулланилганда эхтиёткоррок булиш керак.

4.Вазоконстриктор. Унинг юкори жамламаси узиниг рангли маркировкаси ва кушимча ёзувлари «forte» , « special»  билан белгиланади. ВК булмаган коммерский анестетик куйдагича изохланади: «вазоконстрикторсиз».

5.ЭДТА ( этилендиаминтетраацетат натрий ), огир металл ионларининг « ликвидатори » сифатида кулланилади.

Анестетик эритмаларнинг pH одатда 3.0-6.0 га тенг. Вазоконстриктор ва антиоксидантларнинг булиши эритма рH ни пасайтиради. Бундан ташкари, натрий биосульфитнинг давомли сакланишидан, оксидланиш хисобига хосил булган натрий биосульфат эритмаси хам эритма  рH ни пасайтирадиган кушимча фактор хисобланади. Эритманинг pН курсаткичи  канчалик паст булса, препаратни куллаш пайтида беморларда  ачишиш хисси шунчалик куп булади.

Врачлар амалий фаолияти давомида куйдаги холатларга риоя этишлари шарт:

1.Махаллий анестетик препарат РФ  Cогликни Cаклаш Вазирлиги Фармокологик комитети томонидан рухсат этилган булиши керак.

2.Дори воситаларини етказиб беришда, унинг сифатининг экпертизасига асосланган холда, партиясига мувофик равишда сертификати булиши шарт. Препаратларнинг партия раками хар бир упаковкада ва карпулада курсатилган булиши керак.

Махаллий анестетик препаратларга эгалик килиш мумкин. Бирок, сотувчида куйдаги хужжатлар булса:

1.Фармакологик фаолият учун лицензия, кайсики сотувда сотувчиларнинг узининг хак-хукукларига тула эгалик кила олишлари учун хужжат.

2.Ушбу дори формасига РФ согликни саклаш вазирлиги томонидан регистрацион рухсатнома, кайсики уни Россия клиника шароитларида бемалол куллаш хукукини берувчи хужжат.

3.РФ Госстандартининг сертификати, кайсики сотувчига ушбу препаратни импорт кила олиш хукукини берувчи хужжат.

Юкорида келтирилган хужжатлардан биронтаси булмаса ва дорини куллаш пайтида хавфли асоратлар вужудга келса, шунга маъсул шифокорлар ва муассасалар юридик жиноий-жавобгарликка тортиладилар.

Ампула ва карпула формаларида чикариладиган замонавий махаллий анестетик препаратлар 3 жадвалда курсатилган.

Махаллий анестетикларнинг клиник самарадорлиги

Огриксизлантиришнинг чукурлиги. Бу  МА  нинг энг юкори самарадорлик курсатгичидир. Огриксизлантирилувчи  тукима майдонинг огрикн сезиш хисси бузилишининг ортиши билан намоен булади. Огрик бузилишининг  ортиши еки пульпанинг 100 мкА  га электрокузгалувчанлик курсатгичи  огриксизлантиришнинг чукурлиги хакида  маълумот бериб, ушбу сохадаги хар кандай килинадиган муолажалар  учун етарли хисобланади, шунингдек эндодонтини хам уз ичига олади. Бирканча анестетикларнинг огриксизлантириш чукурлиги  2 схемада келтирилган.

2 схема

Инфильтрацион огриксизлантиришда  анестезиянинг вужудга келиш вакти 1-5 дакикани ташкил этади. Утказувчи анестезия учун бу вакт,  МА га караганда инъекция техникасига жуда хам боглик.

Анестезия чегараси ( давомийлиги ). Клиник шароитларда ушбу курсатгич анестезия килинадиган тишлар сонига караб узгариб туради. Инъекция сохасида милкларнинг зондлаш йули билан огриксизлантирилиши хам асосий мезонлардан бири булиши мумкин. Хар бир тиш алохида бирликларда ифодаланади.

Болаларда анестезиянинг узига хослиги

Болалар  анестезиясида вазоконстрикторлардан фойдаланишнинг узига хос хусусиятлари

5 ёшгача  булган  болаларда огрик колдирувчи  эритмага вазоконстриктор кушилмайди, чунки бу ёшда  симпатик нерв системаси тонуси устунлик килади,  натижада адреналин пульсни тезлашишига, артериал босимнинг ошишига, юрак ритмининг бузилишига  олиб келади.  Адреналин теридаги ва корин бушлиги томирларини кескин торайишини чакиради  ва натижада  калтираш, кескин рангпарлик,  ёпишкок  муздек тер босиши,  хушсиз холатга олиб келади.  5  ёшдан катта болаларга эритмага адреналенни  1:100000 нисбатта кушиб  юборилади ( 10 мл анестезияловчи эритмага 1 томчи, лекин эритма  микдори 5 томчидан ошмаслик керак агар у бир вактда киритилса). Дозалашда бола ёши ва  тана массасини хисоблаш амалга оширилади.

Бир вактнинг узида, вазоконстриктор токсик реакция ривожланишига сабаб булиб, унга характерли белгилар безовталик хисси, тахикардия,  гипертензия,  тремор,  бош огриши. Томир торайтирувчи воситалар киритилганда жавоб тарикасида  салбий реакция юзага келади, стоматология амалиётида техник хатолар билан боглик тез-тез кузатиладиган холатлар: киритилаётган эритма концентрациясининг ошиб кетиши,  махаллий анестезияда томир окимига такрор вазоконстриктор юбориш.  Томир торайтирувчи воситалар концентрацияси катъий стандартларга мос келишини аниклаш  ампуляр эритмаларни куллашнинг асосий профилактик чоралари билан боглик.

Болаларда махаллий инъекцион анестезия утказишга тавсиялар:

  1. Болага инъекция вакти кузатувнинг булиши.
  2. Шиллик кават сохасига енгил анестезия килиш зарур.
  3. Огиз бушлигига килинган инъекцион анестезияловчи эритманинг огиз бушлиги тукималарига босими натижасида огрик булишини болага тушунтириш лозим .
  4. Инъекцион анестезия утказилаётган вактда шифокор албатта бола билан унинг рухиятини кутарувчи алокада булиб туриши ва тери рангининг кизаришини, пульс ва нафасни кузатиб туриши лозим.
  5. Анестетикнинг умумий дозаси болаларда доим катталарга нисбатан кичик булиши керак.
  6. Болаларни даволаш учун энг кулай вакт— эрталаб, чунки бола чарчаган булади, эрталаб яхши турмайди ва шифокор билан контактга яхши киришмайди.

Кичик ёшдаги болаларда танглай кон томир – нерв тутами буйлаб юкори жагнинг альвеоляр ва танглай усиклари орасида жуда кам  микдорда говак тукима булади.   Танглайнинг олд кисмида кесувчи тешик сатхида клетчатка (тукима) йук, шу сабабли шиллик кават остига амалий жихатдан анестетик эритмани юборишнинг иложи йук, кесувчи сургич зонаси бундан мустасно булиб, у рефлексоген зона хисобланади.

Юкори жагда утказувчи анестезия ёш болаларда тишларни олиб ташлаш учун деярли кулланилмайди, кичик ёшдаги болаларда  юкори жаг кортикал  пластинкаси юпка булиб, шу сабабли анестетик  у оркали осон утади ва яхши огриксизлантирувчи самара беради. Утказувчи анестезия ёш болаларда купинча пастки жагнинг катта (вактинчалик ва доимий ) ва кичик озик тишларни олиб ташлашда огриксизлантириш учун кулланилади.                          Болаларда утказувчи анестезияни амалга оширишнинг узига хос хусусияти шуки инъекцион игна учини кон томир-нерв тутами чикадиган тешикка аник киритиш ширт эмас, чунки понасимон пастки жаг бушлигида тукима нинг куплиги анестезияловчи эритмани нерв устунига яхши диффузиясини таъминлайди.

Пастки жаг тешигининг жойлашиши болаларда ёшга караб узгариб боради:

  1. 9 ойдан 1,5 ёшгача– альвеоляр шох учидан 5 мм пастда.
  2. 3,5–4 ёшда– тишнинг чайнов юзасидан 1 мм пастда .
  3. 6-9 ёшда– тишнинг чайнов юзасидан 6 мм пастда .
  4. 12 ёшга келиб альвеоляр тешик улчамларининг катталашиши билан боглик холда пастки жаг тешиги пастки кичик озик тишларнинг чайнов юзаларидан 3мм юкорига томон тушади. Тешик диаметри 3,3 ммдан 4,5 ммгача катталашади.

Юкоридагилардан келиб чикиб хулоса килиш мумкинки 5 ёшгача булган болаларда инъекция зонаси пастки жаг тишларинингчайнов юзаларидан бир оз пастда, 5 ёшдан катта болаларда эса тишларнинг чайнов юзаларидан 3-5 мм юкори жойлашади.

Кичик ёшдаги болаларда ияк тешиги вактинчалик козик тишлар нерви сатхида, 4-6 ёшда эса у иккинчи вактинчалик озик тишлар илдизи чуккисига якин жойда жойлашади.

Катта танглай тешиги болаларда коронканинг дистал юзаси сатхида жойлашади V  V, кейинчалик оркага силжийди ва дастлаб биринчи доимий озик тишлар сунг эса иккинчи  доимий озик тишлар дистал юзалари сатхида жойлашади.

   Кесувчи (курак) тешик зонасининг   рефлексогенлигини хисобга олиб игнани кесувчи сургич марказига эмас унинг асосининг ён томонига киритилади, кейин эса шприц урта холатга утказилади. Шприцни кесувчи канал тубига 5 ммдан купрокка киритиш мумкин эмас, чунки игна бурун бушлигига кириб колиши мумкин.

Биринчи катта озик тишлар илдизи чуккисида куз ости тешиги жойлашади.

 

Омепразол – НПВС

Loading

Click to rate this post!
[Total: 1 Average: 5]
Posted in Клиник фармакология

Похожие сообщения

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan